Historia Rynu
Po raz pierwszy w źródłach pisanych mieszkańców tych ziem - Prusów wspomina Tacyt ok. I wiek n.e.). Aleksandryjski geograf Ptolemeusz, w II w. n.e. mówi już o plemionach pruskich, wymieniając m.in. Galindów, którzy zamieszkiwali Krainę Wielkich Jezior Mazurskich, a więc również i okolice dzisiejszego Rynu. Ten mający oryginalne obrzędy, tradycje i wierzenia pogański lud przeżywał swój rozkwit około VI w.n.e. Na przełomie XI i XII w. Galindia stała się obiektem najazdów polskich. Reszty zniszczeń dokonali Jaćwingowie (inne plemię pruskie), tak więc przybyli tu na początku XIII w. Krzyżacy zastali jeżeli nie wyludnioną, to przynajmniej opustoszałą okolicę. Ostatecznie podboju tych ziem dokonali Krzyżacy w latach 1240-1283.
Zasadniczą akcję kolonizacyjną przeprowadzono dopiero w XV i XVI w., sprowadzając na te tereny głównie chłopów polskich z Mazowsza. W tym czasie powstawały prawie wszystkie istniejące do dziś na terenie gminy Ryn wsie.
Najstarsze informacje o Rynie, a właściwie krzyżackim zamku, który dał początek osadzie
i późniejszemu miastu Ryn pochodzą z kroniki Wiganda z Marburga z 1377 r., i w tymże roku zamek na pewno był już ukończony. Niektóre źródła mówią, że stało się to w 1376 roku, a prace archeologiczne sugerują możliwość znacznie wcześniejszego datowania. Należy przy tym pamiętać, że możemy mieć tu do czynienia z dwiema różnymi budowlami - pierwotną, z drewna i gliny i późniejszą, właściwą – z kamienia i cegły.
Krzyżacy budowali zamki w niedużej odległości od siebie (ok. 20-30 km), tak aby konno, sprawnie i szybko można było przekazywać ważne wiadomości. Istotne znaczenie miały również względy strategiczne. Często planując miejsce na budowę wykorzystywano obecność jezior i ukształtowanie terenu.
Zamek ryński wybudowano na wzgórzu będącym wąskim przesmykiem pomiędzy dwoma jeziorami, z których jedno stanowiło naturalną fosę. Kompleks zamkowy składał się z zamku właściwego oraz położonego na wschód podzamcza.
Budowla mieściła izby mieszkalne, gospodarcze i magazyny. Dwukondygnacyjny, drewniany ganek obiegał dziedziniec wewnętrzny, z którego wchodziło się do środka. Parter, pozbawiony okien w murze zewnętrznym, pełnił rolę piwnicy. Główne, najbardziej reprezentacyjne pomieszczenia: kaplica, kapitularz (jadalnia), refektarz (sala zebrań i narad) – znajdowały się na pierwszym piętrze, drugie natomiast pełniło rolę spichlerza. Podzamcze mieściło stajnie, stodoły, kuźnię itp. Podstawowym elementem fortyfikacyjnym budynku zamkowego były ceglane mury zewnętrzne o niewielkich oknach. Funkcje obronne spełniał ganek (biegnący pod dachem, na murach zewnętrznych), z którego można było odeprzeć atakujących wrogów rozgrzaną smołą lub strzałami z łuku, kuszy bądź później – broni palnej.
W 1393 r. Ryn stał się stolicą komturstwa. Pierwszym ryńskim komturem był wójt tczewski Fryderyk von Wallenrod.
W zamku ryńskim rezydował konwent. Zgodnie z założeniem powinien składać się z komtura, dwunastu rycerzy oraz sześciu kapłanów. W praktyce liczby te okazywały się bardzo różne. Komtur, jako zwierzchnik, zarządzał zamkiem i podległymi dobrami. Był odpowiedzialny za ściąganie podatków i danin, posiadał władzę sądowniczą, a nade wszystko był głównym dowódcą wojskowym okręgu i głową wspólnoty zakonnej.
Oprócz znaczenia militarnego, zamek pełnił rolę administracyjno-gospodarczą, zaopatrując zakon m.in. w ryby, miód i mięso dzikiej zwierzyny. Ryńskiemu komturowi podlegały zamki m.in. w Lecu (Giżycku), Szestnie i Barcianach. Miał on do dyspozycji duży statek, kilka mniejszych, rybackie łodzie i powstałą ok. 1412r. hutę żelaza.
W trosce o rozwój gospodarczy wybudowano liczne folwarki i majątki (m.in. folwark Sancti Nicolai – dzisiejsze Mikołajki).
Zaczęły powstawać tartaki i młyny. Otaczające zamek jeziora (Ryńskie i Ołów) połączono podziemnym, murowanym kanałem o długości ponad 170 m. (istniejącym i funkcjonującym do dziś! - jest to jeden z ciekawszych zabytków pokrzyżackich). Wykorzystując siedmiometrową różnicę poziomów między jeziorami uzyskano naturalny napęd zamkowego młyna.
W czasie Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim głównym zadaniem wojsk ryńskiego komtura było strzec obszaru między Puszczą Piską a Pregołą (tędy właśnie, jak sądzono, miały próbować dostać się do Malborka chorągwie polsko-litewskie). W 1422 roku Ryn zdegradowano do rangi prokuratorii.
Mimo strategicznego położenia, grubych murów i masywnej konstrukcji, zamek nie oparł się oblężeniu powstańców Związku Pruskiego w połowie XV w. Ocalałych Krzyżaków bezlitośnie topiono w okolicznych jeziorach i bagnach. W krzyżackie władanie powrócił zamek po niespełna roku, odbity przez zaciężne wojska.
Kończący wojnę trzynastoletnią traktat toruński z 1466r pozostawił Ryn w obrębie państwa krzyżackiego. Komturstwo przywrócono tu w 1468r. (1477?).
Wraz z zamkiem rozwijała się osada (podzamcze), która dała początek przyszłemu miastu.
W końcu XV w. Podzamcze otrzymało prawa osiedla targowego, co w znacznym stopniu przyczyniło się do jego rozwoju.
W XVI w. Ryn stał się centrum administracyjno - osiedleńczym. Po likwidacji Zakonu Krzyżackiego, a co za tym idzie również komturstwa ryńskiego, utworzono tu Starostwo Prus Książęcych.
Nadzieje na dalszy rozwój osady rozwiał najazd tatarów, którzy w połowie XVII w. spustoszyli całą okolicę, biorąc część mieszkańców w jasyr, a resztę wycinając w pień.
Pół wieku póżniej epidemia dżumy dokonała tak wielkich spustoszeń, że niektóre wsie wyludniły się niemal całkowicie. Pozostali przy życiu mieszkańcy opuszczali swoje domostwa, chroniąc się w pobliskich lasach.
W 1723 r. Ryn otrzymał prawa miejskie. Miało to spowodować wyjście z impasu spowodowanego minionymi klęskami i ułatwić rozwój. Przybywającym osadnikom oferowano wiele przywilejów, m.in. przyznawano bezpłatnie plac na budowę domu, pokrywając trzecią część kosztów jego budowy, zezwalano na bezpłatny wyrąb drzew. W połowie XVIII w. władze wystawiły zamek na licytację. Od tamtej pory aż do połowy XIX w. zmieniali się jego prywatni właściciele, a przechodzący z rąk do rąk obiekt coraz bardziej chylił się ku upadkowi.
W połowie XIX w. w przebudowanym zamku powstało więzienie. Czterystu sześćdziesięciu ośmiu osadzonych tu więźniów zatrudniono do ciężkich robót, min. przy budowie drogi do Sterławek Wielkich.
Niemal do końca XVIII w. Ryn był miastem polskim. W XIX w. zaczęto prowadzić systematyczną i stanowczą akcję germanizacyjną. Sprowadzono osadników z Niemiec, ograniczając lub nawet zakazując osiedlania się Polakom. W połowie XIX w. stosunek ludności polskiej do niemieckiej wynosił dwa do jednego, a podczas ogłoszonego w 1920 roku plebiscytu, za Polską nie padł już ani jeden głos...
W okresie międzywojennym Ryn zasłynął jako miejscowość uzdrowiskowa. W mieście funkcjonowało sześć hoteli, liczne nocne lokale, dancingi, bary, kąpieliska i łaźnie. Można było tu przybyć parostatkami, autobusami pocztowymi albo kolejka wąskotorową.
Oprócz białych, miasteczko posiada jednak czarne karty swojej historii, a to za sprawą zamkowego więzienia, będącego ponoć miejscem kaźni przeciwników Hitlera. Być może w czasie Drugiej Wojny Światowej mordowano tu także przestępców politycznych, oraz robotników zaciągniętych na przymusowe roboty.
Po wojnie zamek przez długie lata był siedzibą urzędu miejskiego i innych instytucji. Od 2001 r. Stanowi własność prywatną. Od 2006 r. funkcjonuje jako Centrum Kongresowo – Wypoczynkowe "Hotel Zamek Ryn".
